Roma Galyası, MÖ 1. yüzyıldan MS 5. yüzyıla kadar Roma yönetimi altında bulunan Galya'yı ifade eder.
Roma Cumhuriyeti'nin etkisi ilk olarak Güney Galya'da başladı. MÖ 2. yüzyılın ortalarında Roma, Yunan kolonisi Massilia (modern Marsilya ) ile yoğun bir şekilde ticaret yapıyordu ve onlarla bir ittifaka girdi. İttifak antlaşmasına göre Roma, Massila şehrini yakındaki Akuitanlar da dahil olmak üzere yerel Galyalı kabillerden, aynı zamanda da Kartaca ve Massilia'nın diğer rakiplerinden denizden gelebilecek saldırılara karşı, korumayı kabul etti. Massilia ise bu ittifak çerçevesinde Roma'nın Hispania'ya bir yol inşa etmek, ve oradaki eyaletlerindeki askeri hareketlerini kolaylaştırmak için istediği toprakları Roma'ya verdi. Böylece Roma, uzak eyaletleriyle olan bağlantısını güçlendirdi. Massila ise kendini güvenceye aldı. Ancak Akdeniz kıyısındaki Massila yerleşimleri kuzeydeki güçlü Galyalı kabileler tarafından tehdit edilmeye devam etti. MÖ 122'de Romalı general Gnaeus Domitius Ahenobarbus bölgeye sefer yaptı ve Allobroges kabilesini mağlup etti. Ardından daQuintus Fabius Maximus MÖ 121'de Kral Bituitus komutasındaki Arverniler'i mağlup etti.1
Romalılar Galya kabilelerine saygı duyuyor ve onlardan korkuyordu. M.Ö. 390'da Galyalılar Roma'yı yağmaladılar, bu da Romalılar'da asla unutamayacağı bir barbar istilası korkusu bıraktı. M.Ö. 109'da, İtalya Galyalı kabileler tarafından kuzeyden işgal edilmiş ve ancak birkaç kanlı ve ağır maliyetli savaştan sonra Gaius Marius tarafından kurtarılabilmişti. yaklaşık MÖ 62'de artık Roma egemenliği altına girmiş olan Arverniler, yine güçlü bir Roma müttefiki olan Aedui'ye saldırmak için Ren'in doğusundaki Sequani ve Suevi halklarıyla bir komplo kurduğunda, Roma buna göz yumdu. Bundan bir yıl önce MÖ 63'te Sequani ve Arverni, Ariovistus'un yardımını istedi ve bu birleşik kuvvetler Magetobriga Savaşı'nda Aedui'yi yendi.23
MÖ 58'in başlarında, Galya'nın çoğu hala bağımsız bir yönetim altındaydı. Galya kentleşmeye ve Roma uygarlığının birçok yönünü paylaşmaya başlamıştı. Ve tam bu sırada Galya'ya kendisine hem Transalpine hem de Cisapline Gaul valisi unvanı verilmiş olan ve gittikçe yükselen general Julius Caesar geldi. Borçlarını ganimetlerle ödemek ve kendisi için itibar kazanmak istiyordu. Bunun için askeri zaferlere ihtiyacı vardı ve bunun için Galya kabilelerini Roma egemenliği altına alabilmek için askeri seferler başlattı.4
Savaşlar, MÖ 58 yılında Helvetlerin göçü üzerine çıkan ve Cermen kavmi olan Suevi'ler ve onların komşu kabilelerinin de dahil olduğu çatışmalarla başladı. Sezar tüm Galya'yı fethetmeye karar verdi ve doğuda Nervilerin onu neredeyse yeneceği seferlere öncülük etti. MÖ 56 yılında, Sezar bir deniz savaşında Venetleri yendi ve Kuzeybatı Galya'nın çoğunu aldı. MÖ 55 yılında, Sezar kamuoyundaki imajını güçlendirmeye çalıştı, Ren Nehri ve Manş Denizi boyunca dünyada o zamanlar için türünün ilk örenği olan seferler düzenledi. Britanya'dan döndükten sonra, Sezar bir kahraman olarak karşılandı, ancak ordusu çok küçük olduğu için Britanya'da karaya çıkmanın dışında çok az şey başarabildi. Ertesi yıl, sefere uygun bir orduyla geri döndü ve Britanya'nın çoğunu fethetti. Ancak, bu sırada Galya'daki kabileler ayaklandı ve Romalılar aşağılayıcı bir yenilgiye uğradılar. Romalılar Britanya'nın çoğundan çekildi ve MÖ 53 yılında Galyalıları sindirmek amacıyla Galyalılara karşı acımasız saldırılar düzenlendi. Ancak bu saldırılar Galyalıların tepkisini dindiremedi ve Galyalılar MÖ 52'de Vercingetorix önderliğinde bir kitle isyanı başlattılar. Galya kuvvetleri Gergovia Savaşı'nda kayda değer bir zafer kazandı, ancak Romalıların Alesia Savaşı'ndaki üstün kuşatma harekatları Galya kabileleri koalisyonunu tamamen yenilgiye uğrattı.5
MÖ 51 ve 50 yıllarında, Galya'da çok az direniş vardı ve Sezar'ın birlikleri çoğunlukla kolayca ilerleyip düşmanları süpürüyordu. Galya tamamen ele geçirilmişti ancak MÖ 27 yılına kadar Galya, bir Roma eyaleti olmayacaktı ve Galya'daki Roma egemenliğine karşı direniş MS 70'e kadar devam edecekti. Savaşın kesin bir bitiş tarihi yok, ancak yaklaşmakta olan Roma İç Savaşı, MÖ 50 yılında Sezar'ın birliklerinin İtalya'ya geri çekilmesine yol açtı. Sezar'ın Galya Savaşları'ndaki büyük başarıları onu son derece zengin kılmış ve ona efsanevi bir ün kazandırmıştı. Galya Savaşları, Sezar'ın İç Savaşı kazanma ve kendisini diktatör ilan etmesinin sağlanmasında, en sonunda da Roma Cumhuriyeti'nin sona ermesine ve Roma İmparatorluğu'nun kurulmasına yol açacak kilit bir faktördü.6
Galya Savaşlarının sonunda, Galyalılara tamamen boyun eğdirilmemişti ve Galya henüz imparatorluğun resmi bir parçası değildi. Ancak bu görev Sezar'ın değildi ve bu görevi haleflerine bıraktı. Galya, 27'de Augustus'un saltanatına kadar resmi olarak bir Roma eyaletine dönüştürülmeyecekti. Daha sonra Galya'da birkaç isyan oldu ve Roma birlikleri Galya boyunca konuşlandırıldı. M.Ö 70 gibi bir tarihte bölgede huzursuzluk çıkmış olabilir.
Massilia, Pompey ile Sezar arasındaki iç savaşta Pompey ile müttefik oldu. Bu savaş sırasında MÖ 49'da Massilia Kuşatması'nda Massila, Sezar'a bağlı birlikler tarafından nihai yenilgiye uğradı ve topraklarını kaybetti. Ancak Roma ile eski dostluk bağları ve birbirlerine olan destekleri nedeniyle Massina'nın nominal özerkliğini korumasına izin verildi.
MÖ 40'ta, İkinci Triumvirlik sırasında Lepidus'a Gallia Narbonensis'in (Hispania ve Afrika ile birlikte) sorumluluğu verilirken, Mark Antony'ye denge olarak geri kalan Galya'nın yönetimi verildi.7
MÖ 22'de Galya'daki imparatorluk idaresi yeniden düzenlendi ve Gallia Aquitania, Gallia Belgica ve Gallia Lugdunensis eyaletleri kuruldu. Doğu Galya'nın bazı bölümleri Raetia (MÖ 15) ve Germania Superior (MS 83) eyaletlerine dahil edildi.
212 yılında Antoninianus Anayasası tarafından herkese vatandaşlık verildi.
Generaller Marcus Antonius Primus ve Gnaeus Julius Agricola , İmparatorlar Claudius ve Caracalla gibi Galya'da doğdular. İmparator Antoninus Pius da Galyalı bir aileden geliyordu.
260 civarında Üçüncü Yüzyıl Krizinde Postumus, Galya'nın kendisine ek olarak İber Yarımadası ve Britanya'yı da içeren ancak kısa ömürlü olan Galya İmparatorluğu'nu kurdu. Cermen kabileleri olan Franklar ve Alamanlar, bu sırada Galya'yı işgal etti. Galya İmparatorluğu, İmparator Aurelian'ın 274'te Châlons'taki zaferiyle yıkıldı.
286/7'de Roma donanmasının Manş Denizi'ndeki filosu olan Classis Britannica'nın komutanı Carausius, kendisini Britanya ve Kuzey Galya İmparatoru ilan etti.8 Carausius'un kuvvetleri, donanması, Britanya'da konuşlanmış üç lejyon ve ayrıca Galya'da ele geçirdiği bir lejyon, bir dizi yabancı auxilia birlikleri, bir miktar Galya ticaret gemisi ve ganimet beklentisiyle onun saflarına katılan barbar paralı askerlerinden oluşuyordu.9 293'te imparator Constantius Chlorus, Gesoriacum (Boulogne-sur-Mer) Limanı'nı kuşatarak Carausius'u izole etti ve Ren deltasında onun Frank müttefikleri tarafından tutulan Batavia'yı ele geçirerek Galya'yı geri aldı.
4. yüzyılda efsanevi kral Conan Meriadoc tarafından yönetilen Keltlerin Britanya'dan Armorica'ya doğru göçü başladı. Zamanla Bretonca, Kernevekçe ve Galce dillerine dönüşen, artık soyu tükenmiş olan Ada Kelt dilini konuşuyorlardı.
410'da Roma'yı yağmalayan Gotlar, Toulouse'da bir başkent kurdular ve 418'de Vandallara karşı destekleri karşılığında Honorius tarafından Foederati olarak kabul edildiler ve Akitanya eyaletinin onlara ait olduğu Roma tarafından tanındı.10
Roma İmparatorluğu, tüm barbar akınlarına yanıt vermekte zorlandı ve Flavius Aetius, Roma kontrolünü bir miktar da olsa sürdürmek için bu kabileleri birbirlerine karşı kullanmak zorunda kaldı. Aetius ilk olarak Hunları, Burgundlar'a karşı kullandı ve bu Hun paralı askerler Worms'uyağmaladı ve talan etti. Burgund Kralı Gunther öldürüldü ve Burgundlar batıya doğru sürüldü. Burgundlar, 443'te Aetius tarafından Lugdunum yakınlarına yerleştirildi. Attila tarafından birleştirilen Hunlar daha büyük bir tehdit haline geldi ve Aëtius, Vizigotları Hunlara karşı kullandı. Çatışma, 451'de Romalıların ve Gotların Attila ile meydan savaşında karşılaştığı Katalon Savaşı'nda doruğa ulaştı.
Kalan Roma birlikleri İtalya'yı korumak için güneydoğuya çekilirken Galya'daki Roma yönetimi çöktü. 455 ve 476 yılları arasında Vizigotlar, Burgonyalılar ve Franklar Galya'da kontrolü ele geçirdiler. Bununla birlikte, bölgedeki Antik Kelt kültürünün bazı yönleri Roma yönetiminin yıkılmasından sonra da devam etti ve İmparatorluğun bir kalıntısı olan Soissons Krallığı, 457'den 486'ya kadar hayatta kaldı.
486'da Franklar , Soissons Savaşı'nda Galya'daki son Roma otoritesini yendi. Hemen ardından, Galya'nın çoğu, bir ilkel dönem Fransa'nın ilk kralları olan Merovenjlerin yönetimine girdi.
507'de Vizigotlar, Vouillé Savaşı'nda Frank kralı I.Clovis tarafından Galya'nın çoğundan sürüldü.11 Vizigotlar, Büyük Teoderik tarafından gönderilen bir Ostrogot müfrezesinin zamanında yardıma gelmesinden sonra Narbonensis ve Provence'ı ellerinde tutmayı başardılar.
Bazı Gallo-Romen aristokrat aileler piskoposluk şehirlerinde (Marsilya'daki Mauronitus ailesi ve Tours Piskoposu Gregorius gibi) güçlerini korumaya ve kullanmaya devam ettiler. 7. yüzyılın ortalarından itibaren Gallia/Francia'da, Germen isimlerinin ve aile adlarının özellikle güçlü ailelerde yaygınlaşması ve iyice fark edilir hale gelmesi, Galya'daki güç merkezinin kesinlikle değiştiğini gösteriyordu.
Geç Roma döneminin Gallo-Romen (veya Halk Latincesi ) lehçesi, kuzeyde Oil dillerinin ve Eski Fransızca'nın lehçelerine, güneyde ise Oksitanca'ya dönüştü.
Gallia adı ve eşdeğerleri, en azından yazılı olarak, 750'lere, Merovenj Dönemi'nin sonuna kadar kullanılmaya devam etti. Yavaş yavaş, Merovenj'i müteakip Karolenj döneminde (751-987), Francia, ardından da Francia occidentalis ifadesi*,* Frank Krallığı'nın (regnum francorum ) siyasi gerçekliğini tanımlamak için kullanılan ifadeler oldular.
MÖ 22'den önce Galya, biri daha sonra birden fazla eyalete bölünmüş olmak üzere üç idari bölüme sahipti:
MÖ 22'den sonra, Romalılar Gallia Comata'yı Tres Galliae (3 Galyalı) adıyla olmak üzere üç eyalete böldüler:
Orta ve Batı Fransa'ya karşılık gelen Gallia Aquitania;
Gallia Belgica, günümüzdeki Kuzeydoğu Fransa, Belçika, Lüksemburg ve Batı Almanya'ya karşılık gelir; İlk başkentiReims'de bulunmaktaydı, daha sonra ise başkent Trier'e taşındı.
Doğu ve Kuzey Fransa'ya tekabül eden Gallia Lugdunensis; eyaletin başkenti Lugdunum'da (Lyon) bulunmaktaydı.
Sezar'ın fethi ile Batı Roma İmparatorluğu'nun çöküşü arasındaki beş yüzyılda, Galya dili ve kültürel kimliği, yeni yönetici sınıfın Roma kültürüyle bir bağdaştırıcılığa uğradı ve sonunda toplumun tüm düzeylerine nüfuz eden melez bir Gallo-Romen kültürüne dönüştü. Galyalılar bazı yazıtları Galya dilinde yazmaya devam ettiler, ancak Roma döneminde Yunan alfabesinden Latin alfabesine geçtiler. Mevcut tarihsel araştırmalar, Roma Galyasının yalnızca belirli (önemli de olsa) sosyal bağlamlarda "Romalı" olduğunu ve Roma kültürünün Galya'daki maddi kültürde öne çıkmasının o dönemde halen yaşamakta olan birçok Kelt kültür öğesinin kalıcılığının tarihsel olarak daha iyi anlaşılmasını engellediğini ileri sürüyor. Roma etkisi en çok din ve yönetim alanlarında belirgindi. Druid dini, İmparator Claudius tarafından bastırıldı, Roma tanrılarına tapınılmaya başlandı ve sonraki yüzyıllarda ise Hıristiyanlık Galya'da yayıldı. Druidliğin yasaklanması ve Roma dininin senkretik doğası Kelt dininin ortadan kalkmasına neden oldu. Kelt dini bu güne kadar tam olarak anlaşılamamış durumda: Kelt dinine ilişkin mevcut bilgiler, arkeolojiye ve İrlanda ve Galler gibi izole edilmiş birkaç bölgeden gelen edebi kaynaklara dayanmaktadır.
Romalılar idari, ekonomik, sanatsal (özellikle anıtsal sanat ve mimari açısından) ve edebi kültürlerini Galyalılara kolayca dayatmışlardır. Galyalılar, Roma hakimiyeti altına girmelerinden bir süre sonra geleneksel kıyafetleri yerine Roma tuniği giymeye başladılar. Hayatta kalan Kelt etkileri de 3. yüzyılda Roma İmparatorluk kültüründe yaşamaya devam etti. Örneğin, İmparator Caracalla'ya da soyadını veren Galya tuniğinin yerini Roma modası almamıştı. Benzer şekilde, fıçı (Roma amforasından daha dayanıklı) ve zincir zırh gibi Galyalı zanaatkarların kullandığı teknikler Romalılar tarafından da benimsendi.
Kelt mirası konuşma dilinde de devam etti. Latince'nin, Galya dilinde yazılışı ve telaffuzu, 5. yüzyıl şairlerinde ve popüler farsların transkripsiyonlarında belirgindir.12 Galya dili 6. veya 7. yüzyıla kadar konuşulmaya devam etmiş gibi görünüyor. Galya dilinin, 6. yüzyılın ikinci yarısında yazılmış,13 "Galya dilinde 'Vasso Galatae' olarak adlandırılan" bir türbenin nasıl yok edildiğini ve yakıldığını anlatan Gregorius'tan bir alıntı tarafından o tarihlerde hala kullanıldığı doğrulanmış oldu.14 Galya üzerindeki Roma egemenliği boyunca, maddi kültür açısından kayda değer bir Romalılaşma meydana gelmesine rağmen, Galya dilinin hayatta kaldığı ve konuşulmaya devam ettiği, Latince ile bir arada var olduğu kabul edilir.
Cermen yer adları ilk olarak Cermenler tarafından yerleşilen sınır bölgelerinde (Roma'nın izni ile) onaylandı. 4. ve 5. yüzyıllarda, Franklar Kuzey Fransa ve Belçika'ya ; Alamanlar Alsas ve İsviçre'ye, Burgundlar ise Savoie'ye yerleştiler.
Orijinal kaynak: roma galyası. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Drinkwater, John (2014). Roman Gaul (Routledge Revivals): The Three Provinces, 58 BC-AD 260. Routledge. p.6 ↩
Boatwright et al., The Romans, From Village to Empire, p.272 ↩
Panegyrici Latini, 8:6; Aurelius Victor, Book of Caesars 39:20-21; Eutropius, Abridgement of Roman History 21; Orosius, Seven Books of History Against the Pagans 7:25.2-4 ↩
Panegyrici Latini 8:12 ↩
O'Callaghan, Joseph. "Spain: The Visigothic Kingdom". Encyclopædia Britannica Online. Retrieved 17 September 2019. ↩
Bennett, Matthew (2004). "Goths". In Holmes, Richard; Singleton, Charles; Jones, Spencer (eds.). The Oxford Companion to Military History. Oxford University Press. p. 367. ↩
Histoire de France, ed. Les Belles lettres, Paris. ↩
Hist. Franc., book I, 32 Veniens vero Arvernos, delubrum illud, quod Gallica lingua Vasso Galatæ vocant, incendit, diruit, atque subvertit. And coming to Clermont [to the Arverni] he set on fire, overthrew and destroyed that shrine which they call Vasso Galatæ in the Gallic tongue. ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page